KRISI 2006 HANESAN MEHI AAT, TL LABELE MONO TAN KUAK

ENTREGA BANDEIRA - Representante UNPOL iha Timor Leste Komisaris, Luis Carilho (karuk) entrega bendera ba Komandante Geral PNTL Komisaris Longuinhos Monteiro signifika katak misaun UNPOL iha distritu 3 kompostu Distritu Dili, Bobonaro ho Covalima hotu ona. Entrega bandeira ne’e liu husi husi serimonia aniversariu loron PNTL ba dala 11 iha Palacio Governu, Dili, Domingo (27/3). - FOTO: STL/GERMANO DE SOUSA

JOSEFA PARADA – SUARA TIMOR LOROSAE – 28 marsu 2011

DILI - Prezidenti Republika Jose Ramos Horta, konsidera krizi 2006 henesan mehi a’at ida povu ba Timor Leste, hodi lider Politiku sira inklui sosiadade sivil la bele monu ba lasu hanesan ema seluk nian.

“Ita labele haluha Krizi bo’ot iha Abril-Agostu 2006 ne’e hanesan mehi a’at ida ba ita hotu. Hau lakohi hanoin fila fali ida ne’e, maibe hau hatete deit ba hotu-hotu Lider Politika sira, Sosiadade Sivil para ita labele monu fali ba rai kuak ida ne’e. ita tenki sukat didiak ita nia Deskursu, ita tenki hare didiak, ita labele hamrik bilan hela la halo buat ida, bainhira ita hatene problema mosu dadaun, Ne’e hatudu ita nia konsiderasaun ho lideransa laiha”,deklara PR Horta iha Nia deskursu ba Seremonia Aniversariu PNTL ba dala 11 iha Palasiu Governu, Dili, Domingu (27/3).

PR Horta hatete krizi ne’e ba nia sei sai liu hanesan kapelaun ida ba Forsas Armadas no ba Polisia, tanba mumentu ne’e hotu-hotu haree Forsa armadas no Polisia kanek teb-tebes laos isin lolon deit maibe li-liu iha sira nia klamar, sira nia urgullu, sira nia Dignidade.

Ne’eduni se maka hakarak hari’I Forsa Ne’e foun fali, hadia tenki buka taka kanek ne’ebe iha ema nia klamar. “Tanba ne’e hau husu ba PM, sekretariu Estadu, komandante Jeral PNTL, ita bo’ot sira, kontinua ita nia esforsu ati buka mos taka kanek ba mane sira ba feto sira ne’ebe iha imi nia komandu iha imi nia okos,”tenik Horta.Prosesu reforma katak PR Horta reforma Polisia nian ho instituisaun ruma labele hare hanesan reforma ortografiku ka henesan mekaniku. Katak Nia labele haluha fator humanu, kondisaun humana bainihra atu hari metin instituisaun ida halo refora ne’e tenki konsidera didiak ema ida-idak ne’ebe halo parte iha Instituisaun idane’e.

“Tanba ita hare ita tau matan ba Violensia domestika iha rai ne’e , Violensia Domestika ne’e barak teb-tebes, mosu tanba problema ruma iha ita ida-idak nia klamar”,akresenta PR Horta.

PR Horta Subliña tan katak ohin iha ne’e laos atu selebra deit tinan ida tan PNTL nian maibe li-liu hotu-hotu hare testamunña ba tranzisaun intrega responsabilidade husi UNMIT, UNPOL ba PNTL prosesu ne’e hahu duni iha 2006.

“Ita hatene ke PNTL uluk iha mumentu Difisil iha 2001 mai husi UNTAET depois entrega ba Premeru Governu Konstitu¬sional ho difikuldade teb-tebes, no hau mos rekoñese premeiru Governu konstitusional nia esforsu hari instituisaun ida ne’e”,hatete tan Horta.Katak PR Horta bele iha intensaun ida diak tebes, maibe sei sala, sei iha failansu.

“Bainhira hau koalia ba PN dala ruma iha kotuk, li-liu iha 2006 hau simu todan hanesan PM Ministru defeja hau sei lahaluha buat sira ne’ebe hau hatete, hau hatete nudar Ministru Defeja mumentu ne’e hau sei latuir pratiku Normal Ministru Defeja nian, Hanesan mos Ministru Defeja konvensional, hau hatete mos mumentu ne’e, ita nia nasaun hanesan nasaun kiak barak iha Mundu ne’e, saida maka ita presija liu, ita presija liu maka kilat ka ita presiza liu maka komputador, ita presija liu maka biblia no tersu”,haktuir Nia.

Xefi Estadu ne’e mos hatete Ohin Nia kontenti tanba Igreja barak, kapela barak biblia barak, rojariu barak, maibe seidauk iha komputador barak, livru sufisiente ba labarik no Joven sira.

Final 2011 Eskuadra PNTL Tenki Halo foun

Aktividades ne’ebe halo iha Polisia katak Xefi Estadu, Forsa Armadas tenki halo mos Grupu aktividades sosial laos halo deit buat ne’ebe operasional, Programa sira ne’e tenki tau matan mos ba kada elementu nia vida no nia moris.

“Hau fiar katak to’o final 2011 eskuadras hotu-hotu Polisia ita nian iha Nasaun ne’e tenki hadia ka halo foun. Hotu-hotu tenki hetan ekipamentu meiu komunikasaun no transporte.

Ba PNTL sira mane ho feto iha PR Horta hatete Estadu fo ba sira (PNTL) todan tama iha Forsa Siguransa, fo vensimentu fo farda, selu para fo siguransa ba Populasaun.

“Bainhira imi nia komportamentu ladiak karik estadu mos laiha responsavel no sidadaun ne’ebe sai vitima, bele ejiji iha Estadu atu selu kompensasaun ba vitima ne’e, tanba imi ida-idak nia hahalok”,dehan tan Horta.

Forsa siguransa tenki manan komfiansa povu nian, atravez PNTL nia komportamentu individual, komportamentu grupu, tenki sai hanesan modelu ba joven sira. Maibe estadu tenki ba feto sira ne’ebe iha Forsa defeja Siguransa, meius hotu-hotu ba sira nia moris diak para bele servisu halao knar lor-loron, tenki halo atuasaun fo siguransa masimu, para bele respeita ema nia dignidade ema nia individual.

“Maibe ne’e lasignifika labele hasoru grupu Kriminozus, ne’ebe organizadu, sira ne’ebe sira nia motivasaun, criminal imi labele hatudu tauk, tenki hatudu vermeja, se halo nune’e hau bele hatete ba ita bo’ot sira PR sei hamutuk ho imi defende bainhira imi simu kritika mai husi liur. tanba sira ne’ebe halo, sira nunka atu simu sira nia todan iha komunidade, sira hatete deit sira la sala”,hatete tan Horta.

Maibe katak Premiadu Nobel ba Paz 1996 ne’e katak se sira nia komportamentu diak lia los sei defende sira nafatin. Iha tinan rua nia laran sekretaria Siguransa, UNMIT, UNPOL halo avalia¬saun iha distritu hotu-hotu unidade servisu PNTL iha Distritu hotu-hotu halo rekomendasoens ne’ebe sai konsensual, relatoriu ne’ebe sira halo ekipa konjunta sira ne’e hanesan radio grafia ida ba problema sira ne’ebe iha PNTL nia laran. Jin