Pinto husu USA Investe iha Baze Naval Kosta Sul

Thursday, 24 February 2011

Tempo Semanal-Dili, 24.02.2011

Iha loron sorin kinta Feira feira konvoi vizita komandante United Pasific Fleet nian to'o iha palacio do Governu eskolta husi motorizadas polisia Militar.

Sekretariu do estadu da Defeza DR. Julio Tomas Pinto hein ona ninia servisu fatin ho oin midar kaer liman ho ninia bainaka Admiral Patrick Walsh ne'ebe akompania husi segundu enkaregadu ba embaixada USA ninian iha Dili, Jonathan haneeck, atase militar ba embaixada iha Dili no ekipa admiral ninian nain rua seluk.

Hafoin de enkontru Admiral Patrick fo agradece wain ba vontade diak simu ninia vizita iha nasaun Timor Leste hodi tara tais haleu ninia kakorok.

Iha parte seluk DR. Julio Tomas Pinto liu husi power point hodi esplika ba ninia bainaka ne'e kona ba prosesu dezenvolvimentu F-FDTL ninian. Julio informa hikas admiral Patrick husu kona ba dezenvolvimentu forsa Maritima ninian. Sekretariu do estadu ne'e esplika kona ba planu Forsa 2020 ne'ebe fo prioridade ba forsa tasi nian, komitmentu governu Timor Leste hodi fo liu prioridade ba dezenvolvimentu komponente Naval.

Tuir Julio Tomas pinto esplika katak kooperasaun iha area defeza entre Timor Leste ho Amerika la'o diak teb-tebes tan ba daudaun ne'e Estadu Unidus da Amerka hahu investe barak ona iha dezenvolvimentu iha rekursu umanus ninian ho foo oportunidade ba Forsa foin sa'e sira ba tuir treinamentu ida ho naran International Military Educational training iha Texas no kursu especialista iha Hawa'i.

Nasaun barak apoiu Timor Leste iha area hasa'e kapasidade rekrusu Umanus no Xina maka gasta ninia osan hodi harii netik gabinete importante balun iha Timor Leste maiske besi iha lutu gabinete Ministeiru Negosiu estranjeiru ninian hahu dodok no tohar daudaun.

Nune'e duni DR. Julio Tomas Pinto propoin ba Estadus Unidus da Amerika atu konsidera hodi investe mos iha area infra estrutura F-FDTL ninian hodi harii baze Forsa Naval iha Mota boot, area same, parte sul nasaun ninian. Baze Naval ne'e sei uza hodi kontrola atividades ilegais iha Tasi Timor ninian iha parte ne'eba maibe sei sai mos hanesan fatin ba treinamentu konjunta ho nasaun sira seluk ho Timor Leste.

Tuir membru senior ida iha F-FDTL hateten katak dezenvolvimentu F-FDTL la'o ho diak no lalais liu kompara ho instituisaun sira seluk iha nasaun ne'e tan ba aplika metodu kooperasaun bilateral no identika tarjetu hamutuk, la'os hanesan PNTL ne'ebe ninia dezenvolvimentu iha tinan barak ninia laran liu husi kooperasaun multilateral ne'ebe la iha opsaun hodi hili maibe obriga simu de'it.

Iha oportunidade ne'e DR. Pinto mos informa katak roh rua husi Korea do Sul sei too iha Timor Leste iha meiadu tinan ne'e. (TS)

Mai ita Komprende Orsamentu Jeral Estadu

Husi La’o Hamutuk ba Tempo Semanal, 18 Fev. 2011

Durante semana hirak liu ba, politikus no jornalista sira iha Timor-Leste halo debate ho maka’as kona-ba Orsamentu Estadu nian, ne’ebe Governu hetan tiha ona autorizasaun atu gasta osan ho total biliaun $1.3 iha tinan ida ne’e, ne’ebe boot liu dala rua kompara ho orsamentu original iha 2010. La’o Hamutuk fiar katak fasil atu hamosu konfuzu ho numeru boot no politika partidaria, nune’e duni ami prepara ona grafiku rua atu ajuda le’e nain sira hodi komprende saida mak orsamentu ne’e rasik hateten.

Grafiku sira ne’e, inklui informasaun kona-ba ezekusaun orsamental husi kada Ministeriu, durante 2010, tan ba ami hanoin katak funsaun prinsipal Governu nian laos atu gasta osan deit. Ministru ida bele atinzi ezekusaun 100% bainhira nia nauk ka fakar hotu nia orsamentu. Maibe povo ne’e presiza rezultadu husi Ministeriu sira nia servisu sei nafatin labele aijuda popluasaun atu hetan sira nia direitu. Maibe, numeru sira iha orsamentu la fo informasaun klaru kona-ba servisu lolos ne’ebe halo tiha ona husi orgaun estadu nian no oinsa servidor estadu sira nia servisu ne’e bele hataan ba povo nia nesesidade no nia hakarak. Povo bele hare ida ne’e ho sira nia matan rasik.

Grafika “alokasaun no gastus orsamentu estadu” nian hatudu sai, montante osan ne’ebe aloka ba funsionamentu iha kada Ministeriu iha final 2010 (orsamentu rektifikativu), iha tokon dolar Amerikanu. Kategoria iha parte liman karuk ne’e mak refere ba kada orgaun. Iha parte liman los husi grafika ne’e hatudu Lala’ok atividade ne’ebe boot ka interesante, inklui transferensia publiku husi Ministeriu Solidaridade Sosial (MSS), komponente boot husi orsamentu Defeza no Seguransa no orsamentu Infraestrutura, seguransa aihan (importasaun fos), PDD, no projeitu eletrisidade oleo pezadu. Barra husi projeitu oleo pezadu no Infraestrutura nian boot teb-tebes kompara ho kategoria sira seluk ne’ebe hare ba kiik, maibe kada kategoria ne’e gasta liu tokon $5.

Kada kategoria, iha barra rua: barra iha liman karuk mak 2010 no barra iha liman los mak 2011.

Kor sira iha barra liman karuk nian hatudu ezekusaun orsamentu 2010. Parte ida ho kor mean ne’e hatudu osan hira mak lolos gasta ona, kor matak ne’e indika obrigasaun (servisu ne’ebe seidauk halao ka seidauk halo pagamentu), no kor mutin ne’e indika osan sira ne’ebe iha ona dotasaun maibe la uza.

Barra iha liman los hatudu orsamentu 2011, no kor sira hatudu osan sira ne’e mai husi parte orsamentu ida ne’e. Parte ho kor azul ho linha vertikal ne’e mak Fundu Konsolidadu ho montante tokon $682, Orsamentu Estadu normal. No parte rua seluk mak Fundu Espesial foun. 

Kor coklat ho linha diagonal reprezenta Fundu Infraestrutura ho montante tokon $599 no kor kinur indika Fundu Dezenvolvimentu Kapital Humanu. Maske Ministeriu sira la kontrola Fundu Espesial (maibe Ministru/a Finansa bele muda alokasaun sira ne’e husi tinan ida ba tinan seluk ka husi projeitu ida ba projeitu seluk), dadauk ne’e sira aloka osan ba seitor balun ministeriu ruma nian. Ami tau gastu husi Fundu Espesial hamutuk ho ministeriu relevante, atu hatudu oinsa orsamentu 2011 ne’e aloka ba funsaun. Alokasaun boot husi Fundu Infraestrutura nian maka tokon $477 ba projeitu eletrifikasaun nasional (hatudu ho Ministeriu Infraestrutura), tokon $45 ba programa “MDG-Suco” (Objetivu Dezenvolvimentu Milenium nian ba Suco) atu harii uma ba komunidade lokal (hatudu ho MSS), tokon $19 ba halo estudu kona-ba projeitu Tasi-Mane (hatudu ho SERN), no tokon $8 ba programa komputador FreeBalance (hatudu ho Ministeriu Finansa).

Grafika ida ne’e hatudu oinsa povu nia osan ne’e gasta iha tinan kotuk no oinsa atu gasta iha tinan ida ne’e, atu ilustra povu nia rekursu ne’e atu ba ne’ebe. Ida ne’e klaru katak investimentu iha kapital humanu no kapital produtivu lokal nian, hanesan edukasaun, saude no agrikultura, hetan osan menus duke infraestrutura fiziku no subsidiu sira.

Notas ba grafika “alokasaun no gastus orsamentu”:

·      “Governu tomak” inklui kombustivel ba EDTL no “fundu kontijensi” iha Primeiru Ministru.

·      “Seluk” inklui orgaun tomak no Ministeriu sira ne’ebe aloka osan menus tokon $5 iha 2010

Grafika “Persentajen ezekusaun orsamentu” hatudu wainhira kada orgaun gasta nia osan durante 2010, nudar persentajen ida husi sira nia total dotasaun orsamental. Kada barra reprezenta total montante ne’ebe gasta durante tinan ida; karik sira gasta ona alokasaun tomak, hatudu iha grafiku ne’e bele to 100%. Barra mutin iha okos liu hatudu gastus durante trimestal primeiru (Janeiru too Marsu), barra ho kor kinur ne’e indika gastus durante tinan tolu oin mai, no kor laranja salpikadu (titik-titik) indika gastus durante trimestre terseiru.

 Tamba osan barak mak gasta iha fin do ano, ami fahe trimestre ikus nian ba metade : parte ho linhas diagonal ne’e indika gastus ne’ebe hahu husi 1 Outubru to 12 Novembru, no ho kor mean los ne’e indika gastus hahu 13 Novembru to fin do ano 2010. Linha matak iha barra liman los hatudu (skala liman los nian husi 1-12 hatudu gasta lalais husi orgaun depois 12 Novembru to fin do ano kompara ho gastus iha ne’ebe sira halo iha 2010 molok 12 Novembru.

Grafika ida ne’e bazeia ba dadus husi Ministeriu Finansa. Ami iha duvida katak ministeriu balun bele gasta osan povo nian dala lima lalais liu durante loron Independensia no loron Natal kompara ho gastus ne’ebe sira halo entre Janeiru no Novembru, maibe ami husik ida ne’e ba sira seluk atu deside karik nia rezultadu bele diak, ka numeru sira ne’e mak sala, ka osan ne’e ita fakar deit.

Notas ba grafiku “Persentajen ezekusaun orsamentu”:

Ami laiha dadus ba ezekusaun orsamental ba funsaun sira too12 Novembru ne’ebe hatudu iha liman los, tamba ne’e ami estimatiza katak rasio entre parte primeiru no segundu husi trimetre ikus nian hanesan iha ministeriu ne’ebe relevante.

Barra hirak ne’ebe besik liu ba sorin karuk ne’e hatudu valor konstanta husi gastu ninian. Sa ida maka sei mosu wainhira orgaun do Estadu ida exekuta tomak ninia orsamentu, no gasta nominal osan hanesan iha kada semana, durante tinan ida nia laran.

Otonomista Buka Lukru Hodi Fa’an Povu Timor Nia Naran

Written by Santino Dare Matias/Autor Opiniaun - Thursday, 24 February 2011 12:37

CJITL Opiniaun, Redasaun simu no deside publika artigu tuir mai ne'ebe hakerek husi Eis Jornalista STL, Santino Dare Matias, Atual jornalista Timornews line, respponsabilidade tomak husi artigu ne'e nu'udar autor nian, artigu ne'e la refleta opiniaun redasaun CJITL.
Hau hatene Tiu Domingos Saldanha hatan ba hau nia opiniaun ne’e ho nervosu mak domina liu, arogante, tilu hun mean no oin metan hanesan buat ne’ebé mak akontese iha Ssalaun Jovenil Taibesi, bainhira Tiu Domingos lakon iha segundu eleisaun Timor Leste Press Club (TLPC). Tanba ema ki’ik ida hanesan hau ne’e bele hatene Tiu Domingos ho Tiu Salvador Januario Ximenes Soares nia lalaok antes TL ukun-an no agora dadaun ne’e.

Hau koalia lolos deit, maske hau sai husi STL tinan rua ona, maibe kondisaun STL liliu iha redasaun hau hatene momos no akompanha hela. Saida mak redasaun atu foti no fo presaun psikolojia ne’ebé tiu Domingos halo ba jornalista sira. Tiu Domingos koalia funan-funan no ‘kaben’ boot mais bosok mak barak.

Hau nunka laran moras Tiu Domingos nia sasan, parke hau laran moras ba ema ne’ebe mai moris iha hau nia nasaun. Hau konsedera Tiu Domingos ho Tiu Salvador hanesan ema bainaka ida mai hela iha hau nia rain. Kuitadu, laiha razaun forte dehan hau laran moras, tanba hau nunka ba tane etu bikan ida husi Tiu Domingos ho Tiu Salvador nia liman laran. Hau buka moris iha nasaun ida ne’ebe hau tane no defende ba. Hau han no hemu ho hau nia kosar ben rasik. Hau laos tane liman tun sae hodi fo han ba hau nia fen ho oan sira.

Hau atu hateten deit katak, hau rekoñese katak uluk hau servisu duni iha STL, maibe hau servisu ho profesional. Hau han no hemu husi hau nia kosar ben rasik, hodi halao servisu nudar ema profesional. Ita boot sira selu hau ho osan STL nian, maibe nee tanba hau mos halao hau nia dever hodi servisu. Laos hanesan ita boot sira kose-kose doador sira uza rai no povu Timor nian naran, ne’ebé uluk ita boot sira trai no hanoin atu oho. Tanba la apoiu ita bo’ot nia politika otonomista ne’ebe atu intrega ba javanes sira.

Hatan konaba atu hari jornal hodi kompete. Hau laos moris iha ema nia rai mak atu moris ho hari jornal. Iha hau nia nasaun ne’e iha servisu barak mak fo mai hau atu buka no moris ba. Tiu Domingos mak moris ho hari jornal hodi lolo liman tunsae ba doador sira, lori povu Timor nia naran hodi hetan etu bikan ida. Kuitadu hatene-an ba.

Hau tristi duni no laran moras ba Tiu Salvador ho Tiu Domingos hanesan ema lider otonomista nia ulun bo’ot ne’ebe iha 1999, lori tiha apoiantes (timor oan) sira ba Indonezia (Timor osidental) depois la iha responsabilidae moral no la tau matan ba sira. Kuitadu apoiantes sira agora hela iha neba ne’e terus liu. Apoiantes sira ne’ebe uluk imi mak dada tama iha imi nia gaiola politika foer ne’e. Ikus mai husik hela sira mesak deit. Dasarema politikus “putaria”.

Lalika bosok no bobar lia. Tuir kolega jornalista antigo sira ne’ebe sai ona husi STL katak, Tiu Salvador ho Tiu Domingos lori povu Timor nian naran hodi tane liman tun sa’e mak hodi hari uma iha Fatumeta ne’e. Orsamentu hari uma ne’e ajuda husi governu Japaun liu husi ajensia JICA, ne’e iha uma oin. Bosok ba governu Japaun dehan hari bibliteka, mais kuitadu Timor oan menus hodi asesu ba bibliteka ne’e. uma ne’e hodi halao administrasaun ba STL. Nune’e mos uma ida iha kotuk hodi halo redasaun no percetakanne’e ajuda husi governu Finlandia. Ajuda ne’e mos lori povu timor nia naran. Antes ne’e lori povu ho rai Timor nian naran bosok embaisada Portugal hodi ajuda mesin cetakagora tama ba iha asset privadu hodi hatete Nunumalau printing. Kuitadu ne’e los ka lae? Keta hau laran moras mak koalia arbiru deit.

Tuir hau nia hatene nasaun sira mak mai iha TL ne’e atu fo ba individu deit ne’e sei labele akontese, maibe lori povu nia naran mak bele hetan. Tiu Domingos keta keta lokoan, lokoan an nee folin laek. Ema hotu hatene imi nia arogante no buka bobar lia no bobar ema nia sasan, liuliu povu sira iha Uatolari, Viqeuque.

Hakarak dehan mos jornalista balu Tiu Domingos skorsing , tanba iha notisia ida mak jornalista kobertura konaba trabalhadores sira nia direitu. Tiu Domingos tauk atu fo sai ba publiku, tanba Tiu Domingos viola lei trabalhadores sira nia direitu. Ne’e keta hau bosok karik.

Ba hau to’o ohin loron, Tiu Domingos ho Tiu Salvador laos ema Timor oan, tanba kada fulan tolu-tolu ba halo perpanjangan visa, iha Indonezia. Hau iha provas katak Tiu Domingos nudar ema Indonezia tanba hau iha foto Tiu Domingos iha dia 8 de Agostu 2009 ba halo votasaun iha Embasada Indonezia nian, iha Farol. Nee los ka lae, keta hau bosok karik?. Hau hatene, Tiu Domingos tilun hun mean los. Se tiu Domingos hakarak hau bele print outfoto nee, hodi entrega ba ita bo’ot.

Hau mos arepende, see uluk hau hatene Tiu Domingos ho Tiu Salvador ne’e ema Otonomista nia ulun karik hau la servisu iha neba. Tanba hau lakoi servisu ho ema ne’ebe atu fa’an rai Timor ba Javanes sira. Hau servisu hanesan jornalista laos tanba Tiu Domingos Otonomista. Hau husu Tiu Domingos keta temi uma adat, tanba Tiu Domingos ho Tiu Salvador la defende nia uma lisaun ne’ebe hari iha rai Timor ne’e nia leten. Tiu Domingos ho Tiu Salvador mai iha Timor karena di undang. Lia fuan ne’e mai rasik husi Tiu Salvador ninia ibun tutun.

Hau husu Tiu Domingos keta kaer hau nia lei inan konstituisaun RDTL dehan ema Timor bele hetan sidadaun rua. Nee so bele ema sidadaun timor duni. Maibe Tiu Domingos ho Tiu Salvador ne’e ema Indonezia.Lei Indonezia nia ne’e bandu sidadaun ida atu sai sidadaun ba nasaun rua. Keta espesial ba ema sira mak pro Jakarta, hanesan imi karik.

Warga Negara Indonesia yang bertempat tinggal di luar wilayah negara Republik Indonesia selama 5 (lima) tahun atau lebih tidak melaporkan diri kepada Perwakilan Republik Indonesia dan telah kehilangan Kewarganegaraan Republik Indonesia sebelum Undang-Undang ini diundangkan dapat memperoleh kembali kewarganegaraannya dengan mendaftarkan diri di Perwakilan Republik Indonesia dalam waktu paling lambat 3 (tiga) tahun sejak Undang-Undang ini diundangkan sepanjang tidak mengakibatkan kewarganegaraan ganda. Ne’ebe hau li. ga ho Tiu Domingos nia prezensa iha sentru votasaun iha Embasada Indonezia iha eleisaun Prezidensial ne’e hatudu katak Tiu Domingos ema Indonezia no lei ne’e bandu Tiu Domingos atu kokotek hanesan ema Timor oan

Disahkan di Jakarta
pada tanggal 12 Juli 2006
PRESIDEN REPUBLIK INDONESIA,
SUSILO BAMBANG YUDHOYONO


http://www.expat.or.id/info/CitizenshipLawJuly2006.pdf

Hau husu ba Tiu Domingos koalia buat ne’ebe los no la bele bosok. Koalia buat lolos tuir ema mak katuas dadaun ona ne’e, dehan skorsing ba jornalista sira laiha ligasaun ho kongresu daruak TLPC nian ne’e. Kuitadu, hau akompanha hela, Iha kongresu ne’e hau mos iha neba hotu, hau hare Tiu Domingos oin mean los, tanba tiu Domingos nia pakote la liu. Tiu Domingos mos la break tan lakon kedan. Depois kongresu tuir lolos iha STL atu festa ida, mais tanba pakote la liu festa ne’e mos la jadi.

Iha momentu ne’e, Tiu Salvador bolu jornalista sira hodi hatete katak, imi halo moe deit hau. Ba halo fali imi nia Tiu Domingos lakon iha TLPC ne’e. Tiu Salvador koalia ho matan ben, tanba lakon fiar husi ninia jornalista rasik. Ho ida ne’e hau hanorin Tiu Domingos no Tiu Salvador ida ne’e mak demokrasia. Nee los ka lao, keta hau bosok karik.

Iha momentu neba Tiu Domingos nervozu los hodi halo presaun maka’as ba jornalista sira. Ho ida ne’e Tiu Nain rua hola desizaun katak Redpel (redaktur pelaksana) Francisco Belo ba kobertura iha Palacio Prezidenti Republika, Editor Gaudensio Figueredo ba kobertura iha pos ekonomia, Eurosia Almeida reporter iha PN ba iha Distritu Viqueque, Jorginho ba iha Lospalos no Eugenio Pereira reporte iha Palacio Governu muda ba kobertura iha metro no editor Gantry Meilana skorsing fulan ida ho ida ne’e Gantry rasik husu rezigna-an deit. Maun bo’ot jornalista antigu ida uluk iha STL rona kazu ne’e hodi hatete, iha mundu jornalizmu foin mak akontese iha STL, tanba deit sira nia ambisaun.

Hau husu ba Tiu Domingos tenki halo izame de konsensia, tanba sa mak jornalista STL sira barak mak la hili Tiu Domingos sai Prezidenti TLPC? Keta iha buat at barak mak Tiu Domingos durante ne’e halo hela ba jornalista. Evolusaun husi kongresu TLPC ne’e halo jornalista nain 3 mak sai husi STL, hanesan Gantry Meilana, Eurosia Almeida no Francisco Belo. Tuir anin lori, sira nain tolu sai ne’e tanba iha presaun phisikoligia husi Tiu Domingos no Tiu Salvador. Ne’e lolos deit tanba hau hatene sira nia karakter ambisaun no arogrante.

Hanesan membru TLPC mos husu rekomenda ba strutura foun atu halo audit ba strutura tuan hodi hatene lolos orsamentu ba instituisaun TLPC ne’e. Tanba iha indikasaun korupsaun (naokten) no la iha transparansia ba orsamentu TLPC nian.

Iha strutura foun, Tiu Domingos nian oin nunka mosu iha sede TLPC. Alende ne’e mos sai traidor ba TLPC. Ho razaun katak, distribuisaun jornal nebe uluk tenki liu husi TLPC mais Tiu Domigos ho nia ambisaun no kanten ba hasoru Sekertario Estadu Konselu Ministru hodi distribuisaun jornal la liu ona husi TLPC.

Hau sei lembra, TLPC lobi Timor Post (TP) atu tama ba distribuisaun jornal, mais TP lakoi, tanba 5% ba TLPC. Tiu Domingos iha tempu neba hanesan Prezidenti TLPC hatete media sira mak atu hetan orsamentu distribuisaun jornal tenki liu husi TLPC. Maibe agora Tiu Domingos lambe fali ninia kaben, alias traidor ba TLPC. Ho desizaun ne’e Tiu Domingos lakon ona dignidade. Tiu Domingos nia moe ne’e tau iha ne’ebe. Kuitadu hau hare Tiu Domingos nia lalaok ne’e halo hau laos moe maibe hamnasa fali. Ne’ebe hau nia kolega ida dehan hanesan ne’e ema otonomista ne’e sira nia moris mak hanesan ne’e. Ba Rai Timor mos sei sai traidor satan ba asosiasaun hanesan ne’e.

La to’o iha ne’e Tiu Domingos mos bandu jornalista STL sira la bele tuir serimonia tamada de pose strutura foun TLPC, iha otel Ventura. Ne’e ditadura ne’ebe mak Tiu Domingos ho Tiu Salvador kuda iha STL hodi implementa ba jornalista sira nudar ema Timor oan. Tiu Domingos ho Tiu Salvador mos kontra lei ami timor nian, hodi lori ema estranjeiru ho visa turista mai sai atan ba Tiu Domingos. Nudar Timor oan sei kontrola ba ida ne’e, sei hato’o ba imigrasaun hodi toma atensaun ba kazu ne’e. Kuitadu hanesan ema hatene-an ba. Hau koalia ho honestu katak, los duni uluk hau servisu iha STL hanesan jornalista laos atu sai atan. Hau lakoi loyal ba Tiu Domingos no Tiu Salvador mais loyal ba publiku.

Ba kestaun loyalidade, karik Tiu Domingos okupadu liu ho osan?. ne’e duni halo hau le’e livru Bill Kovach no Tom Rosenstiel kona-ba the element of journalism ne’ebé hateten katak, loyalidade primeiru jornalismu nian mak ba publiku. Atu esplika katak, jornalista tenki hakiak loyalidade ba publiku no interese publiku no tau ás liu hosi buat hotu. Ne’eduni, loyalidade jornalista nian tenki hatudu ba nia audience sira laos ba nia patraun sira. Tanba ne’e, Tiu Domingos ho Tiu Salvador tenki intende didiak servisu jornalista sira nian, laos ba kahur fali Tiu nain rua nia interese privadu iha laran iha vida jornalismu.

Tiu Domingos hau nia opini ne’e hau send ba email stl_redaksi atu publika, maibe Tiu Domingos lakoi no resposta deit liu iha email ne’e, laiha buat ida. Ida ne’e Tiu Domingos nia kompetensia. Ho ida ne’e mak hau hatun iha online www.cjitl.org Hau hakarak tiu Domingos lekar opiniaun ne’e ba publiku hodi publiku hatene, see mak bosok lolos. Hau hakarak publiku mak julga ita rua. Ho fiar an hau sei nafatin publika opiniaun resposta ne’e iha online, see diak liu no honestu Tiu Domingos publika mos iha STL. Ikus liu, hau husu ba Tiu Domingos le’e hotu tiha hau nia artigu ne’e lalika laran nakdoko no rai odio, ne’e hanesan espresaun hodi Tiu Domingos halo ezame de konsensia. Karik bele!!!.Hakerek nain jornalista timornewsline. Email: santino@tlmdc.org This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

Arendamentu Rai Estadu Ba Ensul Demais Liu

.
Josefa Parada - Kinta, 24 Fevereiru 2011 - SUARA TIMOR LOROSAE

DILI – Arendamentu rai estadu nian ba Kompania Ensul demais liu. Tuir projetu lei numero 24/II ne’ebe elabora husi Ministeriu Ekonomia no Dezenvolvementu (MED), governu fo kedas arendamentu tinan 100 ida ba kompania ne’e ho opsaun revizaun kada tinan 50.
Asuntu ida ne’e sai preokupasaun boot ba reprezentante povu nian iha Uma Fukun Parlamentu Nasional. “Kona ba rai arendamentu rai estadu, hau hein katak MED bele halo estandarizasaun ba ita nia imoves estadu nian, ho kategorizasaun ho ninia kustu de arendementu. Hau foti ezemplu hanesan propriedades estadu ninian ha-nesan Ensul,” dehan Deputadu Aderito Hugo da Costa wainhira halo intervensaun iha Plenaria PN, Tersa (22/02).

Tuir nia hanoin, estadu ida ne’e lakon maka’as fo arendamentu ba kompania ida ne’e. Tanba kompania ne’e utiliza rai ne’ebe pronto kedas ho uma. Kompania ne’e la halo rekonstrusaun foun, maibe hein uza deit fasilidade ne’ebe iha ona.

“Tuir infomasaun nebe ami rona katak arendamentu ba Ensul ne’e mak 60 mil por ano. Ho rai ida nebe boot hanesan Ensul agora dadaun okupa, hau senti estadu lakon boot. Hau hein katak ita tenki estandariza kona klasifikasaun rai ninian,” dehan Hugo.

Xefi Bankada CNRT ne’e hatutan, governu Timor-Leste iha propriedade estadu barak tebes alende rai mamuk, iha mos propriedade uma nebe mak sai potensia teb-tebes atu bele halo arendamentu. Maibe se kontinua deit ho situasaun agora, sei la fo vantajen ba estadu.

Nune mos Deputadu Rui Menezes hatete, deputadu barak mak kestiona karik Ensul hetan tratamentu especial ruma hodi hetan too besik tinan hatus ida (100) depois tinan 50 no 50 mak foin halo revizaun.

“Hau hakrak foka uitoan kona ba rai estadu nian nebe durante ne’e ita nia governu fo aluga rai ba investidor sira. Hau la hatene ema sira ne’e investidor ka lae. Tamba ita seidauk hatene lolos capital hira mak sira lori mai investe iha ita nia rai,” Rui hateten.

Rui kestiona, tamba sa mak governu tenki fo tinan naruk ba Ensul. Agora iha projetu lei nebe mak ligasaun ba insentivu nebe iha bele halo husi parte rai nian sira (Ensul, red) hetan tiha ona, lei nia ligasaun lei ida nebe mak akontese dadauk iha balun individual fo aluga rai ba ema barak la harimar hodi faan kareta besi tua sira iha Dili laran, nebe mak halo too tinan 10 liu.

Iha fatin hanesan Deputada Carmelita Moniz hateten, liga ba arendamentu ho imoves sira nebe mak hetan tinan 50 too 100, tenki hare didiak no tetu didiak atu nene’e desizaun nebe mak foti bele fo beneifisiu ba nasaun ne’e.

“Ba artigu 24/II nebe mak maluk deputadu sira foti ona katak arendamento de moves do estado por o maximo de 50 anos e renovavel igual por uma unica vez. Ida ne’e fo vantajen saida ba ita nia rain ho mos vantajen saida ba iha investidores estranjeiru sira, kuandu ita liga fali ba iha izensaun taxa 5 e 10 anos,” dehan Carmelita.

Nia hatutan, arendamentu nebe governu fo ba Kompania Ensul tau kedas tinan 50 – 100, nusa mak la tau tinan 25, foti kedas metade tinan 50 no renova dala ida deit too tinan 100 ida ne’e tempu nebe naruk teb-tebes.

Hatan ba kestaun ne’e, Ministru Ekonomia no Dezenvolvimentu, João Gonçalves hatete, Projetu Ensul nudar projetu ida nebe importante tebes ba nasaun TL, agora deputadus sira dehan katak faan tua, MED fo setifikadu ba Ensul sira atu loke planeamentu nebe boot atu halo hotel.

“Ami fo sertifikadu ida hodi investimentu ba Ensul hodi sira loke no halo planeamentu ida nebe mak boot tebes atu halo hotel boot ida. Investimentu Ensul iha 375 mil Dolares no fo servisu ba ema Timor oan barak iha projetu investimentu ida ne’e, estimativa mak 2 mil bele liu tan iha benefisiu barak ba ita nia estadu,”dehan João.

Nia hatutan, Ensul mos fo treinamentu ba Timor oan barak atu hetan skill hodi bele hetan servisu, governu fo ona aprovasaun ba sira nia projetu konserteza sira prepara arkitetu hodi prepara dezeinu no foin dadaun sira mai tiha ona ho livru bar-barak no dezenhus kompletu ba faze tolu nebe Ensul atu implementa. Lay