FH: Kandidaturas Veteranus lubun ida hadau malu ba 1/3 eleitoradus

Francisco Mauhatu*

Hela deit fulan lima (5) tama ona ba eleisaun Presidensial badala uluk (primeira volta), iha fulan Marsu tinan 2012. Balun kandidatu husi partidus, balun kandidatus mesak (independente), balun fali kandidatu lori Veteranus. Maibe hare ba mai, buat ida maka uni entre kandidatus sira ne’ebe naran mosu, barak liu maka liga ba Veteranus ka pretence ba Veteranus. Kandidatura Taur Matan Ruak (TMR) lori veteranus no veteranus maka kandidatu. José Ramos Horta (JRH), atual Prezidente Republika, mos nia veteranus ida, José Luis Guterres (JLG) nia mos veteranus ida, Fernando Lasama de Araujo (FLA) mos veteranus ida, Abilio Araujo (AA) mos veteranus, Rogerio Tiago Lobato (RTL) mos veteranus, Lucas da Costa (LC) mos Veteranus, se Lu’olo avansa ba kandidatu, mos veteranus.

Uluk veteranus sira hamutuk iha pensamentu ho objetivu ida, maka oinsa trasa planu no estratejia hodi liberta rai ne’e husi kolonialismu no okupasaun rai liur iha ita nia rain. Sira veteranus ida-idak tur no kaer ida-idak nian, oinsa maka liberta rai Doben Timor-Leste.

Liu ona tinan sanulu atu tama ba Restaurasaun Independensia (2002-2012), Iha ona procesu ba Libertasaun ba povu ka emar, veteranus sira mos ba hatudu sira nia komitmentu ba demokrasia hanesan dalan ida hodi tulun ba desenvolvimentu ne’ebe lori ninia impaktu ba moris diak ba povu. Oras ne’e dadaun, veteranus sira hotu-hotu halai taru ba kaer kargu nudar Prezidente Republika, hotu-hotu ba ho diskursu lori veteranus nia naran.

Tuir kandidatu PR2012 Fernando Lasama de Araujo katak, ”Veteranus pertense ba Aset Povu no Nasaun nian, dehan Lasama (FH, 08/10/2011)”. Argumenta tan Lasama, "veteranus nudar patrimoniu historiku pertense ba povu no nasaun tomak, labele politiza no partidariza fali veteranus hodi atinji ba objetivu poder politika, ekonomika no sosial (idem)”.

Tuir sensus 2010, por volta de 80,000 husi populasaun pretence ba Terceira idade. Lojikamente veteranus mos tama ba kategoria ne’e. Karik hasae tan numerous sira ne’ebe nudar votantes ne’ebe iha inklinasaun ba vota tamba “emosaun” ho pasadu (emocionelly associeated voter), numerous maximu bele dada to’o 150,000 votantes ne’ebe konstitui 1/3 husi numerous votus elijiveis.

Diskursu Lasama nian ne’e atu destinu mos ba 2/3 eleitoradus seluk ne’ebe maka determinante iha procesu eleisaun mai ne’e, tanba atu manan eleisaun Presidensial, labele hadau malu deit 1/3 eleitoradus maibe buka garap mos eleitoradus ne’ebe maka dominante iha sosiedade Timor-Leste nian. Populasaun ativu Timor-Leste nian, klosan maka barak iha eleisaun Presidensial 2007, Lasama ninia votus maka determinante ba eleisaun Presidente Ramos Horta iha eleisaun ba dala rua (segunda volta). Atu manan iha eleisaun Presidensial, buka alarga kampu intervensaun iha eleitoradus sira ne’ebe potensial kontribui ba vitoria. Buka alarga tan influensia liu husi trasa planu no estratejia, prepara materia no orientasaun kampane hodi atinji ba objetivu manan eleisaun Presidensial iha tinan 2012. Se koalia veteranus, kandidatus sira ne’ebe naran temi iha letenn, hotu-hotu veteranus, ida-idak kontribui ba procesu ne’e liu husi dalan ida-idak nian. Balun kontribui liu tanba okupa kargu ne’ebe topo lideransa resistensia, balun kontri liu husi meius ida-idak nian, maibe hotu-hotu mesak Veteranus.

Veteranus hotu ne’ebe kandidatu ba eleisaun Presidensial 2012, hadau malu ba 1/3 eleitoradus ne’ebe iha ligasaun emosional iha orientasaun votus iha eleisaun Presidensial 2012!

*Hakerek Nain, hela iha Comoro, Sub-Distrito D. Aleixo!

Lamentsaun Deputadu CNRT: “Deskonfia Dadus Falsu Iha Relatoriu OJE 2011”

Jornal INDEPENDENTE - Tersa, 11 Outumbru 2011

Ministra Finansas, Emilia Pires Segunda horsehik aprejenta relatoriu ezekusaun Orsamentu Jeral Estado (OJE) 2011 nian ba Parlamentu Nasional.

Iha relatoriu ne’e, Governu ezekuta ona OJE 2011 nian 52 Pursentu (%), entertantu Bancada CNRT la menta tebes ho relatoriu refere tamba maske iha ezekusaun masimu maibe tuir bancada CNRT haree la hatudu rejultadu pozitivu ni deskonfia Ministeriu balun fo dadus falsu ba Ministeriu Finansas.

Porta Vos husi Bancada CNRT deputadu Aderito Hugo da Costa katak nia parte la supreza ho sistema hotu ne’ebe MF kria tanba ladun hatudu rejultadu iha terenu no la dun hatudu iha transparansia iha prosesu barak.

Nia dehan, dala barak faktus ne’ebe Ministru sira aprezenta ba Ministeriu Finansas la tuir faktus ne’ebe akontese iha terenu.

“Haree presentazen ne’ebe mak iha, ministru sira ne’e bosok ita bo’ot (Ministra finansas-red), bele diretor sira ne’e bosok ita bot, hau la supreza ho numeru sira ne’e se enkuantu la hatudu realidade konkretu,” lamenta Prta Vos CNRT ne’e.

Deputadu CNRT ne’e mos dehan tan, iha tinan ne’e MF halo tenderizasaun ne’ebe la aberta ka la trasparante, tan ba ne’e nia parte la senti hakfodak kuandu presentazen ezekusaun aumenta.

“Hau la hakfodak mos kuandu ministra mai hateten dehan ezekusaun atinji 90 ka 95%, tanba la hatudu performance no kualidade iha kraik,” haktuir Hugo.

Entetantu Presidenti Bancada PUN, Fernanda Borges lamenta ho presentazen ezekusaun ne’ebe MF aprezenta, tamba maske hatudu numeru ne’ebe bo’ot maibe la hatudu re jultadu ruma iha terenu.

“Ezekusaun za’e beibeik, osan barak mak sai mas hau nia problema mak ne’e, la hatudu iha moris loroloron, katak realidade mak la koresponde ho osan ne’ebe sai,” deklara Borges.

“Ezemplu eletrisidade ne’e lamenta tebes, kal-kalan, loro-loron sempre mate hela deit, uluk Governu FRETILIN U$9 miloens ba mina agora sae ba U$40 miloens ba mina kada tinan, maibe ahi kontinua mate, ne’e lamentavel,” deklara Fernanda Borges.

Entertantu deputadu Inacio Moreira husi bancada FRETILIN hateten, kuandu MF deklara ezekuta ona OJE liu 50% presija klarifika nia implementasaun ne’e iha parte ne’ebe nian.

Tanba nia dehan, iha relatoriu trimestral nian iha item barak mak nia saldo ne’e tun, hanesan reabilitasaun estrada Maubara ba Loes, inklui sira seluk ne’ebe nia saldu minimu tebes.

“Iha projetu barak mak la konklui maibe iha lista ezekusaun ne’e hateten dehan atinji 100%, ne’e akontese iha fatin barak,” deklara nia.

.