Xanana: “Fasil liu, sunu uma ida duké harii hikas fali uma ida”

20 de Outubro de 2011, 09:00

Lusa: Iha loron Tersa-feira liu ba, bainhira primeiru ministru Timor-Leste sei iha hela Juba, Sudaun Sul, nia hateten katak “fasil liu atu sunu uma ida, duké harii hikas fali ida, nó ida ne’e mós hanesan forma atu sobu Estadu ida ho fasil tebes duké atu dezenvolve nasaun ida”.

Lia hirak ne’e, haktuir husi Xanana Gusmão durante retiru ministeriál husi g7+ ne’ebé reprezentante husi Estadu grajil 17 bá hasoru malu iha nasaun ida ne’ebé sei joven liu, iha mundu (Sudaun Sul).

Iha ninia diskursu ne’ebé ajénsia Lusa hetan asesu horseik mak Xanana Gusmão ko’alia ona kona-ba esperiénsia bainhira harii Estadu Timor-Leste, hodi hanoin hikas fali ba insidente ne’ebé akontese iha tinan 2006.

Iha tinan 2006, akontese ona krize polítika nó konfrontu armada ida ne’ebé maka’as iha parte seguransa nian hodi ikus mai Governu ne’ebé nato’on ne’e ukun husi partidu Frente Revolucionária do Timor-Leste Independente (FRETILIN), lidera husi Mari Alkatiri mós tuun kedas.

“Ami hatene buat hirak ne’e hotu, liu husi ami ninia esperiénsia dolorosa, ne’ebé hatudu katak, fasil liu atu sunu uma ida, duke harii hikas fali ida, nó ida ne’e mós hanesan forma atu sobu Estadu ida ho fasil tebes duké atu dezenvolve nasaun ida”, tenik Gusmão, hodi refere ba númeru husi uma hirak ne’ebé hetan sunu husi ema, durante krize ne’ebé akontese iha Timor-Leste, iha tinan 2006.

Primeiru ministru Timor-Leste haktuir katak, maski nune’e ba mós, nia fi’ar katak Timor-Leste sei sai hanesan “sosiedade ida ne’ebé sei estavel, pasífika nó tolerante liu”, maski sei hanesan “nasaun frajil ida”.

Iha diskursu ne’ebé nia hala’o, Xanana Gusmão mós koa’lia kona-ba importánsia husi terseira eleisaun demokrátika, ne’ebé Timór sei hala’o iha tinan oin mai.

“Ami iha konfian sa katak, eleisaun lejislativa nó prezidensiál ne’e, sei hala’o ho forma pasífika, maski ami presiza atu haree liu tan kona-ba ida ne’e”, tenik Gusmão.

Ba Sudaun Sul, primeiru ministru garante katak timor-oan sira “sei halo buat hotu, ba saida mak nasaun ne’e hakarak atu alkansa”, atu nune’e bele ajuda nasaun ne’ebé sei joven liu iha mundu, hodi sai hanesan “estadu ida ne’ebé forte, bem susedidu nó pasífiku”.

Kona fali ba retiru ministerial husi g7+ ne’e, Xanana Gusmão hateten katak, sorumutu ne’e hanesan “pasu ida ne’ebé importante tebes, ba konsolidasaun nó ba futuru” husi grupu ne’e.

“Karik, orgaun ne’e sei hetan duni susesu ba ninia objetivu sira ká loron ruma, orgaun, sei lakon mak ida ne’e depende fali ba ami. Ami somente halibur malu, ko’alia ho lian ida de’it nó halo hanesan grupu ida, atu nune’e bele muda forma ba ajuda ne’ebé ami fó ona”, subliña liu tan Gusmão.

Bainhira Xanana Gusmão sei iha hela Sudaun Sul, nia mós hala’o enkontru ho autoridade sira, liu-liu ho prezidente, Salva Kiir.

Iha loron 13 liu ba, mak ho ofisialmente, nasaun rua ne’e estabelese ona relasaun diplomátika.

Lusa/Fim

TE: Ramos Horta: Ekonomia Timor Leste Atinji Ona Progresu Pozitivu

Wednesday, October 19th, 2011 | 

Posted by falcao

“Timor-Leste ohin loron la hanesan ona Timor-Leste iha tinan 1999.  Ami nia ekonomia atinji ona progresu ne’ebe pozitivu, ami iha ona sinal pozitivu hodi atinji Objektivu Dezenvolvimentu Milenium iha area balun hanesan; edukasaun no redusaun ba numeru mortalidade husi labarik sira nian”. “Ami nia populasaun ohin loron hela iha dame nia laran, dame ne’ebe ita bele hare husi oin no hamnasa husi labarik rihun ba rihun iha nasaun ne’e,” hateten Prezidente Republika, José Manuel Ramos Horta, Tersa (18/10) wainhira simu karta kredensial husi nasaun tolu iha Palasiu Prezidensial, Aitarak laran-Dili.

Xefe Estadu Josè Ramos-Horta ofisialmente simu karta kredensiais  husi nasaun tolu, mak hanesan; Reino Unidos ne’ebe aprezenta husi Embaxador Mark Canning, Republika Irlanda, ne’ebe aprezenta husi Embaxador Joseph Hayes, no nasaun Japào, ne’ebe aprezenta husi Embaxador foun, Yoshitaka Hanada.
Embaxador Extraordenariu no Plenipotensiario Yoshitaka Hanada husi Japào nudar Embaxador foun husi nasaun ne’e nian hodi troka eis Embaxador Iwao Kitahara ne’ebe ramata ona ninia misaun iha Timor-Leste iha loron baluk liu-ba.

Ba Embaxadores husi nasaun tolu ne’e, Prezidente Republika, Dr. Josè Ramos-Horta hateten katak nia sente kontente hodi simu karta kredensiais husi reprezentante nasaun hirak ne’e, liu-liu tamba iha tinan barak nia laran, nasaun hirak ne’e fo ona sira nia apoiu ba Timor-Leste iha prosesu hodi hetan independensia nomos prosesu dezenvolvimentu ne’ebe hala’o ona durante ne’e. inklui mos suporta ne’ebe nasaun hirak ne’e oferese iha tinan 1999 iha prosesu rekonstrusaun nasaun foun ida ne’e.

Xefe Estadu mos hatutan liu-tan katak durante ne’e Timor-Leste iha ona relasaun ne’ebe di’ak ho nasaun hirak ne’e. Relasaun di’ak ne’e la’os deit akontese iha nivel politiku, maibe mos iha nivel  komunidade.
Ohin loron maizumenus Timor-oan na’in 15.000 mak hela iha Reino Unidos. Timor-oan hirak ne’e hela iha nasaun ne’e nudar sidadaun Timorense no Portugeses.

Timor-Leste mos hola parte ho nasaun sira seluk hodi fo ninia kontribuisaun umanitariu wainhira Japào hasoru rai nakadoko no tsunami iha tempu hirak liu-ba. (Falcão)