segunda-feira, 9 de janeiro de 2012

FH: Militante CNRT iha liberdade hili kandidatus Independente nain Hitu


Kriterius konstitusionais no Politika

Dili, Forum Haksesuk (FH). Konferensia Partidu CNRT iha loron rua nia laran, 7-8 Janeiru tinan 2012, halao iha CCD (ex-Merkadu Lama), hodi diskuti no hola decisaun partidu nian hodi hasoru eleisaun rua tinan ida ne’e, eleisaun Presidensial no Lejislativa. Ajenda ne’ebe maka sai liu nudar centru ba atensaun publiku maka “inklinasaun CNRT ka CNRT atu apoio los kandidatura ne’ebe”.

Durante loron rua nia laran, husi distritus balun no militantes balun, hamosu naran balun, hanesan Taur Matan Ruak (TMR), Ramos Horta (RH), mos militantes seluk mos temi ka nonok maibe iha preferensia ba kandidatus seluk.

Tuir observasaun Forum Haksesuk katak, ”liberdade hodi hili kandidatus ne’e, opsaun ideal ba CNRT, maibe estabelece deit maka kriterius (hare kriteirus iha karaik) ”.

Kriterius ne’ebe estabelece husi konferensia konaba perfil kandidatus ne’ebe maka CNRT sei apoio

Iha kriterius ne’e fahe ba rua (2), kriterius Konstitusionais (tuir Konstituisaun RDTL) no kriterius Politikus.

Kriterius Konstitusionais, “Pergunta principal atu responde: iha ka lae kandidato ba Presidente da Repúblika hosi CNRT?

Komissaun E, nebé servisu ba assunto ida né depois de halo diskussaun profunda, no tetu tiha konsiderasoens konstitusionais hotu-hotu, pretende ható buat hirak tuir main né:

- Segundo Konstituisaun da Repúblika, Presidente da Repúblika mak chefe estado, símbolo independensia nacional, nebé garante unidade regular funsionamento institusoens demokrátikas estado nian (Art 74 a.) no Presidente da Repúblika mos, orgaun nebé maka kaer pasta nudar Comandante Supremo Forsas Armadas nian;

- Pozisaun ida né ita preciza konsidera didiak, tanba né pozisaun xave nebé garante funsionamento instituisoens demokrátikas estado nian, no nudar xefe máximu forsas armadas nian.

- Tuir mai, Prezidente da Repúblika nudar Timor oan (Art 75, 1a) nebé iha kompetensia ekslusiva atu promove lei, nomeia no empossa Primeiro Ministro, iha poder atu husu Supremo Tribunal halo fiskalizasaun abstrata konstitusionalidade nian ba governu nia klalaok, deklara estado de sitio ho estado de emergensia, indulta ho komuta penas no konfere, tuir lei, títulos honorífikus, kondekorasoens no distincsoens (Art 87), hatúr tiha pozisaun Presidente da Repúblika iha fatin-ás tebes iha Estado ida né;

- Nuné mos, nudar ema nebé prezide Conselho Superior Defesa no Seguransa, prezide Conselho de Estado, orgauns estado nian nebé ás liu iha paíz né, nebe iha mos kompetensia atu determina loron eleisoens presidencias, ho poder extraordinário atu konvoka no dizolve Parlamento Nasional iha situasoens nebé grave konstitusionalmente, no mos orgaun nebé iha poder atu dimite/ hasai Primeiro Ministro, nomeia ho empossa membros governo, iha poder atu nomeia Presidente Supremo Tribunal Justisa, empossa Presidente Tribunal Superior Administrasaun, Fiscal no Kontas, nomeia mos Prokurador Geral Repúblika nian, nomeia no exonera Chefe Estado Maior Forsas Armadas, nomeia membros Conselho Estado no Conselho Superior Magistratura Judicial ho Conselho Superior Ministério Públiku nian (Art 86), dala ida tan hatúr tiha prezidente da Repúblika iha fatin nebé ás tebes no merese ita hotu nia apoio inkondisional ba orgaun ida né, iha Estado no Nasaun Timor-Leste moris.

- Importane mos atu hatete, katak Presidente da Repúblika iha poder tomak atu deklara funu ho nasaun seluk, nomeia no exonera embaxadores, representantes ho enviados extraórdinarios nasaun nian, simu kredensial embaxador nasaun seluk nian, conduz prosessu negosiasaun ho governo ba akordos internacionais iha area defesa no seguransa, no ratifika tratados internacionais seluk, tau kedas pozisaun né rasik nudar pozisaun nebé laos kik-oan (Art 88) maibe ás no merese respeito iha paíz demokrátiku no foin-sae hanesan Timor-Leste.

- Tanba né pozisaun Presidente da Repúblika, laos ona pozisaun ordinário ka bainbain, maibe nudar pozisaun nebé povo rasik mak hili no povo rasik mak fo poder iha eleisaun prezidensia;

- Tanba né Prezidente da Repúblika nudar ona orgaun soberania nebé sai matan-no-tilun ba povo hodi hare no kompleta klalaok governo no instituisoens demokrátikas seluk iha Timor-Leste, atu serve povo hotu-hotu nia interesse no laos grupo ka partido ida nian.

- Iha pozisaun hanesan, president da Repúblika meresse respeito nebé luan no bot, no labele sai fali orgaun partidário ka orgaun nebé sei defende deit interesse partido ka grupo ida nian, iha rai doben ida né.

- Nuné, pozisaun ida né tenki konsidera nudar pozisaun SUPRA-PARTIDÁRIA nebé ás liu no hamriik iha instituisoens demokrátikas no partidos polítikus hotu-hotu nia leten”.

Mos CNRT nudar partidu estabelece mos kriterius politika ba kandidatus sira,maske hakerek dehan supra-partidaria,maibe estabelece kriterius inderetamente kompromete ba kandidatus independentes sira. Tuir mai kriterius politika ne’ebe CNRT estabelece mak:

- “Tanba né risku tebes, karik CNRT hanoin atu hatudu kandidato ida mesak, ka apoia fali kandidato nebé mai hosi partido seluk.

- CNRT tenki hatúr interesse nasional nebé prezidente da Repúblika representa tuir konstituisaun haruka, iha sentidu estado nian, sentidu ida ás liu iha nasaun Timor-Leste;

- CNRT tenki respeita instituisaun ida né nudar orgaun ida nebé labele partidário ka representa fali interesse polítiku, partido ida nian;

- CNRT tenki rekonhese no respeita katak, Presidente da Repúblika nudar entidade uni-pessoal, iha poder extraordinário tuir Constituisan da Repúblika nebé orgauns de soberanía seluk laiha;

- CNRT mos tenki hatene katak Presidente Repúblika labele representante fali partido polítiku nia aspirasaun, hodi halo fali opozisaun ba governo ka instituisoens estado nian sira seluk;

- CNRT mos tenki afirma katak, Presidente Repúblika labele hosik fali estadu nia interesse hodi defende fali interesse ema seluk nian;

- CNRT mos tenki afirma katak, Prezidente Repúblika atu garante funsionamento estadu nian no labele kria ka hakiak fali instituisaun paralelo hanesan governo iha estado Timor-Leste nia naran;

- CNRT labele halo fali segregasaun ba nia partido laran rasik tanba deit partido hola decizaun atu hili ema ida nebé tuir lolos tenki representa partido hotu-hotu no nasaun tomak bainhira sai Prezidente da Repúblika”.

Kandidatus Independentes sira:

Iha kandidatus independentes nain hitu mak nudar opsaun ba perferensia militantes CNRT, inkluindu sira ne’ebe favorites hanesan: Taur Matan Ruak, José Ramos Horta, José Luis Guterres no mos kandidatus Independentes seluk hanesan Lucas da Costa, independente (militante PD), Rogerio Lobato, Independente (militante Fretilin), Ceo Lopes, Independente (Feto) no Angelita Pires, Independente (Feto).

Iha loron hirak liu ba, Forum Haksesuk ninia editorial koalia konaba, ”Dilema CNRT konaba kandidatus Presidensial 2012 (FH, 05/01/2012)”. Tuir Editorial FH apresenta opsaun tolu (3), "CNRT apoio kandidatus Independentes, partidus no fo liberdade ba kandidatus sira hodi hili”. Maske tuir publikasaun media kandidatus independente maibe inklina liu ba liberdade atu militantes sira fihir no hili se maka atu sira vota ba PR 2012-2017"!
 
publicada por FORUM HAKSESUK @ 12:22 AM

Sem comentários:

Enviar um comentário