DILI - Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasional (PN), “orbiga” Prezidente Republika, Jose Ramos Horta, promulga lalais OJE 2011, tanba Tribunal Rekursu la deteta ona ninia Inkonstitusionalidade.
Atraza promulgasaun OJE 2011 bele afeta ba nia implementasaun, liu-liu atu responde nesesidade urjenti hanesan estrada, ponte, hamlaha no eletrisidade nebe sai preokupasaun povu nian.
Prezidente Republika, Jose Ramos Horta, diriji ona Orsamentu Estadu Jeral (OJE) 2011, ba Tribunal Rekursu (TR) hodi halo apresiasaun. Depois hetan esplikasaun husi Parlamentu Nasional nudar autor ba lei OJE 2011 nian liu husi karta resposta, tribunal rekursu deklara katak sira parte la deteta inkonstitusionalidade iha OJE 2011 tuir preokupasaun PR Horta nian. Deklarasaun tribunal rekursu nian nudar derota ba PR Horta no Fretilin.
Maske nunee desizaun PR Horta nian hodi diriji OJE ba TR, indika katak xefi estadu menus ona konfiansa ba kapasidade governu nian atu ezekuta OJE 2011. Tanba preokupasaun ema barak nian katak PR Horta atraza promulgasaun OJE 2011, bele hamosu implikasaun ba iha prosesu dezenvolvimentu iha rai laran, tanba OJE 2011 nian atu responde nesesidade urjensia povu nian.
Deputadu Arao Noe de Jesus C. Amaral (Bankada CNRT) informa katak laiha prolema tanba tuir konstituisaun RDTL artigu 115 kompetensia governu nian elabora orsamentu depois apresenta mai iha PN no PN hodi diskuti. Aprova, alteira kompetensia Parlamentu nian antes apresenta ba Presidente da Republika tuir artigu 89 konstituisaun nian atu promulga no bele veta.
Agora dadaun tenik Arao katak PR uza artigu 149 atu husu halo apresiasaun husi Tribunal Rekursu (TR) ba OJE 2011. “ Hau hanoin ita sei hela dalan legal sira hotu nebe konstituisaun haruka, agora kompetensia TR atu pronunsia konaba inskonstituisionalidade partes balun husi lei OJE 2011,” hateten Deputadu Arao Noe iha Edifisu PN, Segunda (11/2).
Deputadu husi Bakada CNRT ne’e hakarak informa mos ba publiku katak tuir jestaun finanseiru, TL iha orsamentu fundu konsiladu nebe U$ 634 miloens, osan nebe jestaun estadu no iha fundu kapital umanu no kapital infraestrutura ne’e iha U$ 300 ital miloens no mos iha alteirasaun nebe sae makas.
Inkonstituisinalidade OJE 2011 tanba PR kestiona kriasaun fundu nebe foti 10% husi fundu Petroliferu nian. “ Tuir PN, asesor no governu hare hateten katak buat legal tanba kria ho lei, lei OJE artigu 9 ami inklui iha neba para kriasaun fundu no tuir artigu 32 jestaun finanseira, kriadu por lei. Tuir ami nia persepsaun katak lei orsamentu mos ninia hirarki lei hanesan lei sira seluk,” tenik Arao.
Jestaun orsamentu tuir Arao normal planu orsamentu ida ba tinan ida ne’e komesa husi 1 Janeiru to’o 31 de Dezembru, ne’e iha nia impaktu. Sei prumulgasaun ne’e atraza ezekusaun mos atraza tanba ne’e tuir deputadu ne’e katak TL sei iha dentru limiti tanba ho orsamentu 2/2 sei bele rejolbe estadu nia ejijisensia iha bens servisu ho vensementu ba funsionariu sira nian. “Hau nia preokupa atu governu Tribunal Rekursu no PR Horta bele foti desizaun ida lalais liu atu nune’e ezekusaun ne’e bele lao, ne’e duni orsa¬mentu ba fundu konsilidu bele ezekuta ona no husu ba povu lalika preokupa, “katak Arao.
Tuir Deputadu Mateus de Jesus katak PR Horta iha kbi’it tomak atu veta orsamentu nebe iha no bele fo iha TR bele estuda tanba konstituisaun fo dalan ona PR Horta kbi’it atu veta.
Ne’e katak Mateus laos lei orsamentu inkonstituisinal, PR Horta hatama OJE ba TR dala ruma iha parte artigu balun nebe ladun fo dalan atu osan ne’e ultrapasa. “ Hau hare ne’e politika kapas ida atu todan ne’e dala ruma osan ne’e ultrapasa iha 3% ou U$ 300 ital miloens “ dehan Mateus.
PR Horta la promulga OJE tanba hakarak TR hare nia legalidade, tanba orsamentu ida ne’e atu serbi povu Timor Leste tomak.” Hau hanoin katak tendensia politik nia tenki halai husi tendensia politika karik la dun los, hau fiar nia sei promulga duni osan ne’e iha tempu badak,” katak Mateus.
Iha fatin hanesan Xefi Bankada Fretilin, Aniceto Guterres hatete, Parlamentu hatan ona karta Tribunal Rekursu nian, tanba PN hanesan outor ba lei orsamentu ida nebe agora seidauk sai lei bainhira seidauk promulga husi Prezidente Republika.
“ PR atu promulga sei iha duvida ou iha prekupasaun ruma konaba d projetu nebe Parlamentu aprova tiha ona ne’e nia (PR-Red) husu ba Tribunal atu halao apresiasaun karik iha inkonstitusionalidade ou ilegalidade nebe ema hanaran fiskalizasaun preventive” dehan Aniceto.
Lori osan ba tribunal katak Aniceto, kompetensia Prezidente Republika nian, tanba PN mak autor ba lei, tenke hetan notifikasaun husi tribunal. “ Parlamentu aprova tiha ona osan bazeia ba saida, tanba saida mak Parlamentu aprova, Parlementu tenki esplika sasan sira ne’e ba Tribunal atu nune’e Tribunal iha informasaun sufisiente atu halo desizaun tuir saida mak presidente da Republika husu,” Informa Aniceto.
Deputadu Adriano do Nascimento hatete, PN koalia ona durante iha debate orsamentu atu aumenta osan bo’ot. Tan nee povu sira katak tenke pasiensia, basaa deputadu sira hakilar iha Parlamentu sei hakilar mamuk.
Tuir fontes informasaun nebe Diario nee hetan husi governu katak tribunal rejeita pedidu PR Horta nian konsidera OJE 2011 inkonstitusional, tanba la deteta iregularidade balun iha OJE 2011 nebe parlamentu aprova. Jay
Sem comentários:
Enviar um comentário